Neuropsycholoog Michael Portzky over ons geheugen 

“Voorkomen is beter dan vergeten” 

We blijven gefascineerd door die mateloos ingewikkelde grijze cellen onder onze grijze haardos. Dat bleek nog maar eens bij de massale opkomst voor neuropsycholoog, auteur en veelgevraagd spreker Michael Portzky. “Wat hier in onze kokosnoot zit, is een van de spectaculairste dingen uit het universum.”  Een bloemlezing van wat we achteraf nog hadden onthouden. 

“Over hoe onze hersenen, en in het verlengde ons geheugen, werken zijn al tal van theorieën gepasseerd. We zijn het er nu over eens dat diverse regio’s in ons brein een verschillende functie hebben, maar dat ook de onderlinge connectie heel belangrijk is. Je houdt het niet voor mogelijk wat er allemaal in dat brein daarboven gebeurt om gewoon te beantwoorden hoeveel 2 + 2 is, en toch doen we dat in een fractie van een seconde, én in een ingewikkelde taal die wij allemaal verstaan. Poepsimpel, als het allemaal goed marcheert, maar in elk van die broze ‘stationnetjes’ kan er wel iets fout lopen.” 

“Veel van mijn patienten panikeren over hun geheugen, want 'vroeger kon ik dat allemaal onthouden en nu niet meer’. Vaak hebben ze onrealistische verwachtingen van wat hun geheugen (nog) moet kunnen. Als je voor een modale Belg 15 woorden opsomt, zal die na één keer voorlezen gemiddeld maar ongeveer de helft kunnen reproduceren, volgens wetenschappelijke tests. Als je hier straks buitengaat, zal je je nog hooguit 60% van wat ik verteld heb kunnen herinneren.  Verwacht er dus niet te veel van. Wil je die informatie echt opslaan, dan zal je ze moeten herhalen en herhalen, tot het echt ‘parate kennis’ wordt.”  

270 geheugens 

“Er zijn heel wat verschillende vormen van vergeten, omdat er ook heel wat verschillende geheugens zijn, volgens sommigen tot 270 soorten. En die kunnen we allemaal los van elkaar kwijt geraken, terwijl de andere nog werken. Een hersenbloeding kan ervoor zorgen dat je opeens niemand meer herkent, maar voor de rest perfect kan schrijven, rekenen, autorijden, werken.”  

We hebben een sensorisch werkgeheugen, ultrakort, maximaal 10 seconden. Een deel daarvan zal vervolgens in ons kortetermijngeheugen terechtkomen. En dingen die voldoende indruk  gemaakt hebben, zullen doorschuiven naar het langetermijngeheugen, waar ze blijven zitten. Daarin onderscheiden we dan weer een geheugen voor feitenkennis, een autobiografisch geheugen over al wat je hebt meegemaakt, een procedureel geheugen over hoe je dingen doet, zoals je veters knopen of autorijden. Heel complex allemaal. 

Het oproepen van informatie uit het geheugen gebeurt in je frontale kwab: je komt er op of je komt er niet op. Maar het opslagen of inprenten van die info, dat is elders gebeurd, in je hypocampus. Zo zullen gebeurtenissen met een emotionele lading veel meer kans maken om opgeslagen te worden. Hoe grappiger, onnozeler of degoutanter een verhaal is, hoe meer kans dat het blijft hangen.” 

“Elke vorm van vergeten kan dus aan een andere oorzaak of defect te wijten zijn. Sommige zijn alarmerend, andere niet. Als mensen onder de 55 last krijgen van vergeetachtigheid, noemen ze het werk of de stress als oorzaak, bij ouderen luidt het paniekerig ‘dat is zeker het begin van...’ Ik maak me zorgen als iemand in de milde cognitieve achteruitgangsfase (MCA) zit: vanaf een bepaalde score op testen is de kans groot om verder naar Alzheimer te evolueren, maar er kan nog ingegrepen worden. Dat moet wel via doorgedreven testing gebeuren, niet via een testje van 10 minuten bij de huisarts of met een paar flutvragen, afgenomen door een hulpvaardige verpleegster in het zorgtehuis.” 

Wat je eraan kan doen, hangt af van de soort stoornis. Is het een ‘oproepingsstoornis’? Wat is de oorzaak? Mogelijks een depressie of te veel stress en dan moet je die aanpakken. Of heb je slaapproblemen? Veel van mijn patienten hadden beter geïnvesteerd in een goeie matras dan in allerlei medicamenten. Ook geheugentraining kan hier helpen. 

Maar wat als het om een inprentingsstoornis gaat? We kunnen dementie niet terugdraaien, wél beter proberen te begrijpen. Het haalt niet uit bij een dementerende in de plaats van zijn kamernummer een olifantje aan de deur te hangen: die zal ook die info niet meer opslaan. Wél zal een foto van vroeger, voor de stoornis, wellicht in zijn herinnering gebleven zijn.” 

Tips om niet te vergeten  

Hoe houden we ons brein en ons lichaam zo lang mogelijk in goeie conditie? Michael Portzky heeft daarover heel wat tips, ook in zijn nieuwe boek Veerkracht. 

“Blijf uw geheugen onderhouden, blijf bezig en wel zo divers mogelijk: lees die gazet, doe aan geheugentraining, puzzels, sudoku, Blokken etc, blijf onder de mensen komen. De grootste vijand van ons geheugen is die duivelse smartphone, waarin we alles opslaan wat we vroeger nog konden onthouden. Probeer, zoals ik op mijn lezingen overal in Vlaanderen doe, eens de weg die je de GPS hebt laten wijzen op de terugweg op eigen geheugen af te leggen. Of leer voortaan dat boodschappenlijstje van buiten en gebruik het pas achteraf als controle.” 

“Verder is ook werken aan je spiermassa via krachttraining een goed idee. Ons brein is een orgaan dat via het bloed moet gevoed worden, met suikers, met zuurstof. Dat bezig fabriekje hierboven gaat met 60% van onze calorieën lopen. Wie ook fysiek actief blijft, heeft veel minder kans op snelle dementering en depressie. En dat mag best met zware gewichten zijn, een beetje fietsen of wandelen is niet genoeg. Ook je voeding speelt mee: genoeg eiwitten zijn absoluut noodzakelijk voor je spiermassa.” 

“En dé grote toxische dooddoener voor onze hersencellen is zonder twijfel alcohol,” zo rondde Portzky af, terwijl we her en der de cava-kurken hoorden knallen en de wijnglazen werden klaargezet... Voor één keer in de week zouden onze hersenen toch wel een uitzondering willen maken? Al hadden we de indruk dat onze Neos-mocktail deze keer nog iets meer succes kende, geheel-onthouders zullen we wel nooit worden. 

Heb je interesse om (tegen betaling ) een reeks van vijf sessies geheugentraining te volgen bij Michael Portzky? Bij voldoende belangstelling kunnen we dat bij Neos organiseren. Geef een seintje aan

nikki.huts@telenet.be